Rehabilitasyonun en önde gelen amacı, sporcuların durumunu düzeltmek ve fonksiyonel kayıpların hızla yerine konmasını sağlamaktır. Böylece sakatlanma ve bunu izleyen dönemde hareket azlığına bağlı olarak ortaya çıkabilecek komplikasyonları önlemek mümkün olabilecektir.

‘SPORTOTEAM Sistemi’nde bu genel yaklaşımla birlikte, sporcuların sahaya dönüş zamanını kısaltmak, sakatlığı tedavi etmek kadar muhtemelen nüksünü önlemeye yönelik rehabilitasyon ve güçlendirme programlarını oluşturmak, sporcuyu sahaya mümkün olan en yüksek performansla döndürmek için multidisipliner çalışmalar yapılır.

Geniş kapsamlı bir rehabilitasyon programını düzenlerken sakatlığın yeri, spor branşının niteliği, sporcunun yaşı, performans düzeyi ve yaralanmadan sonra ortaya çıkabilecek fiziksel kondisyon kaybı gibi öğeler detaylarıyla dikkate alınır. 

Bu esaslara göre düzenlenecek olan bir rehabilitasyon programının başlıca maddeleri şunlardır. 

• Enflamasyonun Önlenmesi: İlk 24-48 saatlik süre içinde buz, istirahat, elevasyon uygulamasıyla önlenir.
• Ağrının Giderilmesi: Ağrı giderici ilaçlar alınır.
• Eklem Hareket Açılımının Korunması: Erken dönemden itibaren pasif ya da aktif eklem hareketlerinin yapılmasına başlanması gerekir.
• Kas Gücünün Geliştirilmesi: Kas gücünü geliştirmek için izometrik, izotonik, eksantrik, izokinetik egzersizler yapılmalıdır.
• Kassal Dayanıklılığın Arttırılması: Kassal dayanıklılığı arttırmak için sık tekrarlı egzersiz programlarının uygulanmasına ihtiyaç vardır. Alt ekstremiteler için koşu, bisiklet, üst ekstiremiler için yüzme ve su içinde egzersizler yapılmalıdır.

BANDAJLAR

Ateller: Bütün ekstremitelerin tespitinde kullanılır.

Flaster Bandaj: Özellikle parmak kırıklarından sonra meydana gelen şişlik, ağrı durumlarında kullanılır.

Elastik Bandaj: Sakatlığın akut döneminde kompresyon amacıyla kullanılan bandajdır.

Bandajlar üç temel amaç için kullanılır.

• Koruma
• Destekleme
• Tespit etme 

Koruma Bandajı: Koruyucu bandajlar yara üzerine tatbik edilir. Yaranın örtülmesine yardımcı olur.

Destekleme Bandajı: Yaralanan bölgenin hareket kısıtlığını ve deri altı kanamayı azaltmak için tatbik edilir. Genelde elastiki bandaj kullanılır.

Tespit Bandajı: Amaç eklemin veya vücut kısmının hareket ettirilmesini önlemektir. Daha çok ağır yaralanmalarda kullanılır. Kırıklarda yapılan atellemeyi örnek olarak verebiliriz.

 

SOĞUK TEDAVİ

Uygulama Şekilleri

1. Buz Torbası: Çok küçük parçalar halinde buz çok az suyla plastik torbaya doldurulur ve iyice kapatılır. Vücut ile buz torbası arasında çok ince bir kompres konmasıdır. İlk üç gün 3 saat arayla 20 dakikauygulama yöntemi doğrudur.
2. Soğuk Paketler: Birçok defa uygulanabilir.
3. Havlu tekniği: Havlu buzlu suya batırılır, vücut bölümüne uygulanır.
4. Buz masajı: Küçük buz parçaları ile belirli bölgenin ovulması
5. Buzlu su banyosu: Su içerisine buz parçaları konarak buz banyosu hazırlanır

 

Soğuk Uygulamanın Etkisi:

– Damar daralması: 10-15 dakika soğuk uygulandığında damarlar daralacak, şişme olmayacaktır.

– Damar genişlemesi: Uzun süre buz uygulaması yapıldığında ısı mekanizması devreye gireceğinden sıcaklık ve dolaşım artar ve yeniden damar daralır.

– Kas kramplarının çözülmesi: Uyarı sisteminde yavaşlama olur. Bu sayede kramplar gevşer.

– Kan akımını azaltıp ödemi azaltır ağrıyı azaltır.

 

ISI TEDAVİ

Sıcak paketler, sıcak banyo, nemli sıcak kompresler, vücudun kısmen veya tamamen sarılması şeklinde değişik uygulamaları vardır.

Uygulama Şekilleri

Sıcak Rulolar: Sıcak tedavide 4. gün başlanır. Rulo şeklinde sarılan havlu kaynamış suya batırılır ve vücut yüzerinde yavaş yavaş gezdirilir. Böylece ağrıda azalma olur.

Nemli sıcak tedavi: Su ve türevleriyle yapılan tedavidir. Su yaygın olarak uygulanır. Sauna, kaplıca, hamam gibi bunların yanında parafin banyosu da nemli tedaviye girer. Nemli tedavi yağlar ve sıcaklık veren pomatları da kapsar.

Kuru sıcak tedavi: Her türlü lambalar, ışınlar. Yumuşak dokularda 1,5-2 cm derinlerde etkili olur.

Sıcak Uygulamanın Etkisi:

Adale spazmını ve ağrıyı azaltır.

Egzersiz öncesi hareketi arttırır.

Lokal kan akımını artırır.

Yara iyileşmesini hızlandırır.

 

MASAJ TEDAVİ

Masaj; kan ve lenf akımını uyarmak, sinir uçlarını harekete geçirmek, sinirleri yatıştırmak, zararlı vücut maddelerinin vücuttan atılmasını kolaylaştırmak, dokuların şişme kalınlaşmasını gidermek için yumuşak dokulara yapılan işlemdir.

Masajın Etkileri

– Ağrının azaltılması.

– Antrenman ve müsabaka sırasında gerilim ve huzursuzluğun azaltılması.

– Yaralanmaların, hızla sağlık hale kavuşmasına yardımcı olma.

– Kas gerginliğinin önlenmesi

– Tedavi süresinin kısaltılması. 

– Fiziksel stresi azaltması.

– Dolaşımı uyarması, ısı artışı sağlanması.

 

EGZERSİZ TEDAVİ

Spor yaralanmalarından sonra, fizik tedavinin en önemli kısmıdır. Genelde ihmal edilir. Bu durum iyileşme süresinin uzamasına ve sporcunun spora dönüşünün gecikmesine neden olur.

İyi bir egzersiz programı hazırlarken; sporcunun genel durumu, kas kuvveti, eklem hareketliliği ve sakatlığın derecesi göz önüne alınması gerekir.

Egzersiz Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar:

Sporcu en rahat pozisyonda olmalı.

Egzersiz hareketleri ağrısız olmalı ve zorlanmalardan kaçınmalıdır.

Egzersiz hiçbir zaman ağrı ve yorgunluk sınırını aşmamalıdır.

Günde 1 defa uzun süreli egzersiz yerine, 3-4 kez kısa süreli egzersizler yapılmalıdır.

Egzersizin tipi, spor branşına uygun olmalı ve sakatlığa göre egzersizin cinsi, süresi, şiddeti, niteliği, ritmi ve zamanlaması belirlenmeli.

Egzersiz Çeşitleri:

İzometrik Kasılma: Kas boyu sabit kalan fakat tonusu artan çalışmalardır. Temel prensip sabit bit dirence karşı 6-8 sn. devan eden maksimal kas gerginliğidir. Kasta tansiyon değişir, fakat uzunluk değişmez.

İzotonik Kasılma: Kas tonusu sabit, fakat kas boyunun kısalmasıyla oluşan kasılma şeklidir. Branşın gerektirdiği ölçüde, planlı ve ölçülü yapılmalıdır.

 

ÜST EKSTREMİTE SAKATLIKLARI 

OMUZ SAKATLIKLARI

Omuz sakatlıkları, sporcularda görülen sakatlıklardır.

Omuz Çıkığı

%96`sı travma sonucu oluşur. Çoğunlukla gençlerde ve atletik çalışma yapan erkeklerde görülür. Çoğu 20 yaştan sonradır. Sıklıkla; indirekt olarak abduksiyon durumdayken, dışa rotasyon ve ekstensiyon halindeki kola gelen zorlanmada veya el üzerine düşme sonucunda omuz ekseninin ön destek yapıları zedelenerek, humerus başı glenoid kenarından eklemi terk ederek omuzda öne çıkık olur.

Omuz Çıkığının Belirtileri:

• Künk bir ağrı.
• Çıkığın olduğu omuz genişliği değerine oranla daralmıştır.
• Omuzun normal yuvarlaklığı kaybolmuş, düzelmiş ve sivrilmiştir.
• Köprücük kemiğinin omuza yakın ucu belirginleşmiş ve sivrilmiştir.
• Kemiğin oturduğu yuvanın içi boşaldığından çukurlaşmıştır.
• Kol döndürüldüğünde yuvasında bulunmayan bu kemiğin başı, yuvasının dışında göz elle hissedilmektedir.
• Omuz hareketleri sınırlıdır.

 

Omuz Çıkığının Tedavisi:

Evre I.

7-10 gün süreyle bandaj uygulanır. Daha sonra ağrı sınıra kadar yavaş hareketler yapılır. Spora 3. Haftadan itibaren, basamaklı olarak başlanır.

Evre II.

3 hafta süreyle bandaj uygulanır.  Daha sonra ağrı sınırına kadar yavaş mobilizasyon yapılır. Ağrı olmadığı anda tam aktiviteye geçilir. Spor yasağı takiben 6-8 haftadır.

Evre III.

Spor yasağı 8-12 haftadır. Çembersel hareketler ve dışa rotasyondan kaçınmalıdır. Ağrının olmaması halinde dirence karşı hareketler yapılır.

Tedavide; hastanın yaşı ve sporcu olmaması belirleyicidir. İlk çıkıkların tedavisi çok önemlidir. İyi bir tedavi edilmediğinde çıkık tekrarlar ve özellikle genç hastalarda cerrahi tedaviye gider.

Omuz Sakatlığı

Tedavi:

Akut dönemde ısı, uygun değildir. Buz uygulaması uygundur. Buz lokal anestezi sağlar, ağrıyı azaltır ve periartiküler kaslarda kas iğciyi üzerine etki ederek spazmı da bir ölçüde çözer.

Pek çok akut travmatikinflamasyonlarda olduğu gibi kolu dinlendirmek gerekir. Kısa bir süre hareketsiz bırakabilir. Hareketlere 24-48 saat içinde başlanmalıdır. Eğer başka kontrendikasyon yoksa kısa süreli oral antienflamatuar ilaçlar kullanılabilir.

Eklem hareket açıklığını korumak için, ağrı ve kısıtlığın akut fazı sırasında pasif hareket tercih edilerek başlanır. Mümkün ise her saat başı yapılmalıdır.

Omuz uzun süre hareketsiz kalmışsa veya ağrı hareketi engelliyecek kadar fazla ise terapist tarafından aktif yardımlı hareketler yaptırılmalıdır. Yardımcı veya terapist tarafından yaptırılan her yöne aktif yardımlı hareketler eklem hareket açıklığını arttırabilir. 

ÖN KOL, DİRSEK ve ÜST KOL SAKATLIKLARI

Diresek e ön kol omuzdan parmaklara kadar uzanan hareket ekseni üzerinde olduğundan, pek çok sportif becerinin yapılışı sırasında kombine biçimde harekete katılır ve bu nedenle sık sakatlanan bölgeler arasında yer alır.

En önemli etiyolojik etken, eklemin aşırı kullanılması ve teknik noksanlık nedeniyle hatalı vuruşlar sonucu ortaya çıkan aşırı yüklenmelerdir. En çok tenisçilerde ve tenis gibi raketli sporlarında karşılaşılır.

 

Belirtiler:

Dirseğin lateral kısmından başlayıp ön kola doğru yayılan ağrılarıdır. Giderek şiddetlenen ağrı sürekli olmakla beraber, el sıkma gibi hareketlerde de daha fazla artar. Duyarlılık artmıştır. Ön kol tam spinasyona getirildiğinde tüm ön yüze yayılan ağrı ortaya çıkar. Şişlik çok az veya hiç yoktur. Elin kavrama gücü azalmıştır.

Tedavi:

• Dirseğin zorlanmasına neden olan hareketlere son verilir.
• Lokal istirahatı sağlamak için dirseğin fleksiyonda, bileği supinasyon ve ekstensiyonda tutan ateller kullanmak.
• Günde 2-3 kez ateli çıkartıp yumuşak eklem hareketleri yaptırmak.
• Yüzeysel ve derin sıcak tedavi araçları iyileşme süresinin kısalmasına yardımcı olur.
• Ağızdan alına NSAE ilaçlar.
• İnatçı olgularda lokal radyoterapi ve manüplasyon tedavilerine yer verilebilir.

 

EL ve EL BİLEĞİ SAKATLIKLARI

El ve el bileği günlük yaşam faaliyetleri içerisinde çok karmaşık fonksiyonları olan, dengeli eklemlerden oluşmuş komplike bir yapıdan oluşmaktadır.

Üst ekstremitenin en aktif bölümünü el meydana getirirken aynı zamanda en az korunan bölümüdür. Yaralanma riski oldukça yüksektir. Daha çok sportif aktiviteler sırasında düşme şeklinde travmalarla ya da aşırı zorlanmalar sonucu, değişik yaralanmalar ortaya çıkabilir. Temas ve mücadele sporlarında daha çok kırık görülür. Kol gergin durumdayken düşmelerde omuzdan başlayıp, parmak ucuna kadar olan birçok bölgede kırık görülebilir.

Sporcuların el parmaklarında çok sık görülen bir sakatlık, kırıkla birlikte tendon yaralanmalarıdır. Daha açıkçası, parmak hangi hareketleri yapamıyorsa, o işlerde sorumlu tendonların zarar gördüğü düşünülebilir.

Spor yaralanmalarının içinde el yaralanmaları önemli bir yer tutar. Ezilmeler ve yüzülmeler sıklıkla el sırtında meydana gelir. El sırtındaki derinin gevşekliğinden dolayı ekimoz ve şişlik hemen meydana gelir. Önlem için soğuk tatbik edilip elin yukarıda tutulması gerekir. Yüzülmeler daha az görülür ve genellikle yüzeyseldir. 

EL ve BİLEK İNCİNMELERİNİN REHABİLİTASYONU

İncinen elin rehabilitasyonu, iyi bir fonksiyonel sonuç elde etmek için önemlidir.

Genellikle, rehabilitasyonun amaçları; şişliğin mümkün olduğu kadar azaltılması ve mümkün olduğu kadar yaralı bölümlerin hareketlerini sağlamaktır. Başlangıçta, basit aktif hareket, incinen bölge korunurken başlatılabilir. Daha sonra, direnç ve kuvvetlendirme egzersizleri eklenir. Sadece 5-10 saniye süren, ,özel rutin egzersizler, her bir sporcuya, her gün 2 yada 3 kez yaptırtarak hazırlanır.

Bazı incinmelerde, koruyucu splintlerin sarılması ve padding (doldurmak için kullanılan yumuşak madde) yapılması sporcunun erkenden, güvenli bir şekilde yarışmalara katılmasını sağlar. Örneğin, kırılan el, özellikle 3. ve 4. tarak sık sık bantla sarılırlar ve koruyucu kauçuk tamponla veya suni köpükle sarılırlar. 2. ve 5. el tarağı kırıkları daha az sabittir ve tedavinin bu şekli etkili değildir. 

GÖĞÜS SAKATLIKLARI

Yumuşak doku zedelenmeleri en sık görülen göğüs yaralanması şeklidir. Yumuşak doku yaralanmalarında lokal ve şiddetli bir ağrı vardır. Akut dönemde buz uygulaması ağrının azalmasına yardım eder.

Soluk alma, aksırma ve öksürme sırasında ağrıda aşırı bir artış olur.

Tedavi belirtilere yöneliktir. Flaster bandajın istenmediği haller 10-15 cm genişliğinde kuşak şeklinde bir bandaj kullanılır. 

ALT EKSTREMİTE SAKATLIKLARI

KALÇA ve KASIK SAKATLIKLARI

Femur baş ve boyun kısmı; kalça ekleminin yapısının özellikleri ve pelviste başlayıp femurda sonlanan kas grupları etkisiyle, vücudun statik ve dinamik fonksiyonunda önemli bir rol oynar. Be nedenle, kalça eklemi veya bunu oluşturan acetabulum ile femur yukarı kısmındaki travmatik durumlar, vücudun fonksiyonlarını ileri derecede etkiler. Alt ekstremite; vücut ağırlığını taşıması bakımından statik yürüme içindeki önemli rolü yönünden mekanik olarak fonksiyon yaptığından, tedavisinin çok dikkatle yapılması gerekir. Ağırlık ekseninin ve uzunluğun eski şeklini alması, hareket ve kas gücünün tekrar kazanılması, kondikasyon ve ağrısız hareket ve yürümekle tedavi iyi yapılmış sayılır.

Yumuşak Doku Sakatlıkları:

Bel ağrılarında olduğu gibi öne ve yana yapılan vücut hareketleri sırasında ağrı artar ve oldukça rahatsız edici bir durumdur. Karın içi basıncı arttığında yakınma şiddetlidir. Hematomla birlikte şişme oluşunun önüne geçilmelidir. Buz ile soğuk uygulanır. Bandajlama yapılır. Fizik tedavide ultrasyon yararlı bir uygulamadır. Hareketlere geçiş akut, yakınmaların azalmasıyla olur.

Fıtık, zorlanma sonucu olur. Aşırı kassal yüklenmeler, oyun zemininin sert oluşu ve ısınmanın yetersiz olduğu hallerde ortaya çıkar.

 

UYLUK SAKATLIKLARI 

Yumuşak Doku Yaralanmaları:

Darbenin olduğu yerde renk değişimi ve şişme olur. Dinlenme, buz, bandaj uygulaması temeldir. Kısmi yırtıklardan 4-6 hafta spordan uzak kalmak gerekir. İleri safhada yırtıklarda cerrahi onarım yapılabilir. Arka uylukta meydana gelen yırtılmalarda cerrahi onarım yapılabilir. Arka uylukta meydana gelen yırtılmalarda   5-7 gün sonra diz arkasındaki çukurlukta ekimoz ortaya çıkar.

Uyluk kaslarının akut yaralanmalarına sık rastlanır ve bu tüm spor yaralanmalarının % 10`unu oluşturur. Kuardriseps, uyluktaki yumuşak doku kütlesinin % 70`ini oluşturur ve geniş boyutu, yüzey yerleşimi ve kendisinden beklenenler nedeniyle direkt ve indirekt birçok travmaya maruz kalır.

Bir kuardriseps yaralanmalarının içeriğini ve ağırlığını doğru saptamak, iyileşmeyi hızlandırmak ve maksimuma ulaştırmak için çok önemlidir. Kuardriseps yaralanmalarının çoğu ufaktır ve kısa sürede düzelir. Ancak, uzun nekahat dönemli ağır yaralanmalara da rastlanır. Ağır yaralanmalarının çoğu kuardriseps ezilmelerinden zonra, az bir kısmı da incinmelerden sonra görülür. 

Kuardriseps İncinmeleri:

İndirest bir travmadan sonra en sık görülen kuardriseps yaralanması, yırtıktır. Kuardriseps incinmelerinin çoğu kısmidir. İncinmeler, kasın maksimum kontraksiyonu sırasında zorlu uzamasıyla oluşur. Kas incinmelerinin risk faktörleri arasında yetersiz ısınma, yetersiz germe ve kas dengesizliği vardır.

İncinmeleri ezilmelerden ayırt etmek önemlidir. Ayırım genellikle hikaye alınarak yapılır. İncinmeler ezilmenin aksine indirekt travmayla olur.

Tedavi:

Buz, kompresyon, elevasyon, nonsteroidantiinflamatuar ilaçlar ve koltuk değnekleriyle kontrol altına alınır. Çok nazik diz germe egzersizleri yapılabilir.

DİZ SAKATLIKLARI

Aşırı hız ve yüklemeyi gerektiren sporlar eklem hareket açıklığını zorlayan sporlar uygun değildir.

Diz eklemi, vücuttaki en büyük eklemdir. Diz stabilizesi kapsül, yan ve çapraz bağlar ile çevredeki kaslara bağlıdır. Diz bir sporcunun fleksiyon, zıplama, dönme ve ani durma hareketleri yapmasını sağlayan kompleks bir eklemdir. Ancak spor sırasında, dizin karşı karşıya olduğu güçler nedeniyle, ne kadar hafif olursa olsun, herhangi bir yaralanma, aktif bir kişinin egzersiz veya antrenman programını, işlemez hale getirebilir.

Menüsküs Yaralanmaları;

Menüsküsler tipin üzerinde yer alır ve yükü nakledip, soku emerek stabilizeyi sağlarlar. Bu yapılar yaralandığı zaman yürümek ağrılı, merdiven çıkmak güç hale gelir.

Menüsküs yaralanmaları özellikle yavaşlama, sıçrama ve dönme yapılan sporlarda görülür.

Belirtileri:

Menüsküs yırtığı olan sporcular sıklıkla diz ağrısı ve şişmeyle birlikte, takılma, boşalma hissi, duyarlılık ve kilitlenme görülür.

AYAK, AYAK BİLEĞİ SAKATLIKLARI

Ayak: Ayakta durma ve yürüme gibi statik ve mekanik fonksiyonlarımızda, bizim beden yükümüzü taşıyan ve hareket halinde birçok kas, tendon, bağ ve kemiklerde dengeli ve eş güdümlü iş bölümü ile uyum sağlayan ayağımız en çok travmaya uğrayan kısımlarımızdandır. Ayakta en sık karşılaştığımız sorunlar burkulma ve ezilmeler, kırık ve çıkıklar gibi travmatik olgular dışında, düz tabanlık, nasırlar, siğiller ve tırnak batmasıdır.

Ayak bileği burkulmaları; genelde dışa doğru yağın dönmesi sonu meydana gelir. Darbe sonucu meydana gelen ligament yırtığının boyutları burkulmanın derecesini meydana getirir. Ayak bileğinde şişme, ikin yaralanma yerinde yerel olup sonra yayılan duyarlılık ve ekimoz vardır.

Aşil Tendon Yaralanmaları:

Aşil tendonu baldır kasını kemiğine bağlayan tendondur. Aşiltendonu sakatlığı genelde yanlış antrenman yapma ve yapılan sonra uygun olmayan ayakkabı seçiminden olur.

Belirtileri:

Sporcu koşu veya egzersiz başladığında tendon çevresinde yanıcı bir ağrı duyulur. Daha sonra ağrı azalır fakat egzersizden sonra daha da şiddetlenerek ortaya çıkar. İstirahatla ağrının azalmasına karşın, sabah kalkarken yeniden artar, biraz hareket ettikten sonra tekrar azalmaya başlar.

Tedavi:

İstirahatle birlikte buz uygulaması ve yeteri dozda ilaç verilmesi. Akut dönem geçtikten sonra yavaş yavaş germe egzersizlerine başlanır. Yürüyüş, topuktan destekli ayakkabıyla jogging temposuyla antrenmana başlanır.